قارچ دُنبَلان (Truffle) نوعی قارچ خوراکی گرانقیمت و کمیاب است. این قارچ در گونه‌های مختلف به رنگهای قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه یافت می‌شود ولی لذیذترین نوع آن دارای پوستهٔ سیاه‌رنگ است. دو نوع سیاه و سفید این قارچ گران‌قیمت‌ترین قارچ‌های دنبلان زیرزمینی هستند. بیش‌ترین میزان مصرف قارچ دنبلان در رستوران‌ها، صنایع غذایی، تهیهٔ انواع سس ها و روغن‌های معطر و نیز داروسازی است. سر آشپز معروف فرانسوی، ژان آنتلم بریلا-سوارین ، دنبلان را الماس آشپزخانه لقب داده است.

قارچ دنبلان، که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشه گیاهان رشد می‌کند، شکلی شبیه سیب زمینی دارد و اندازه آن از یک فندق تا اندازه یک پرتقال می‌باشد . دنبلان به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده می‌شوند و آنها را به وسیله سگ یا خوک پیدا می‌کنند. قارچ دنبلان کوهی سفید در سال ۲۰۰۱ به قیمت هر کیلو بین ۲۰۰۰–۴۵۰۰ دلار آمریکا بفروش رفته‌است. در دسامبر ۲۰۰۹ آنها به قیمت ۱۴،۲۰۳ دلار بر کیلوگرم فروخته می‌شدند. رکورد قیمت یک دنبلان سفید در دسامبر ۲۰۰۷ زده شد؛ کازینو داری به نام استانلی هو (Stanley Ho) مبلغ ۳۳۰،۰۰۰ دلار برای خرید یک دنبلان ۱٫۵ یک کیلویی پرداخت کرد.

قارچ دنبلان در بیشه‌های منطقه ارسباران، مخصوصا در نزدیکی‌های روستای دریلو ، جنگلهای یلوط لرستان و ایلام به وفور یافت می‌شود. قابل توجه است که دنبالان در زبان ترکی متورم معنی می‌دهد؛ بدین ترتیب که این قارچ در حین رشد خاک‌های بالای خود را اندکی بالا می‌آورد و اهالی از همین نشانه قارچ را پیدا می‌کنند. بعلاوه، همین نام با مسمی بر قدمت استفاده از این قارچ غذایی در منطقه ارسباران دلالت می‌کند. جالب است اشاره کنیم که tuber، ریشه لاتینی کلمه Truffle، نیز تورم یا برآمدگی معنی می‌دهد.

گونه‌ای از نادرترین قارچ‌های دنبلان کوهی جهان در برخی از مراتع شهرستان دامغان استان سمنان شناسایی و در دانشگاه سمنان بررسی شده‌است. قارچ دنبلان کوهی با گیاهان مرتعی هم‌زیستی دارد و در سال‌های پر باران و فصل پاییز و نیز از اول اسفند تا نیمه اول فروردین در مراتع شهرستان دامغان رشد می‌کند. بیش از ۱۵ نوع پروتئین در این قارچ‌ها شناسایی شده‌است.گونه‌ای از دنبلان در کوههای شهرستان خو واقع در آذربایجان غربی نیز یافت می‌شود که در اوایل فصل بهار یکی از تفریحات مردم این منطقه چیدن دنبلان و صحبت در مورد آن است. و به قیمت بالایی به فروش می‌رسد. این نوع قارچ در مراتع و جنگلهای تنک بلوط شهرستان کوهدشت در استان لرستان به وفور یافت میشود. حطی گهگاهی به قیمت حدود 15000 تا 20000 تومان بر کیلوگرم در بازار توسط اهالی محلی فروخته میشود. 

نوع کبابی این قارچ بخصوص کباب شده روی ذغال بسیار بسیار لذیذ است. اما این قارچ در لرستان در غذاهای زیادی و طرق مختلف پخت میشود.

دنبلان کوهی ، اکسیر جوانی

 رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان گفت: قارچ دنبلان تاثیر چشم‎گیری در کاهش قند خون دارد.

 مهندس قربانی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه لرستان، افزود: قارچ دنبلان، نوعی قارچ خوراکی گران‎قیمت و کمیاب است، اندازه این قارچ از یک فندق تا یک پرتغال بوده وشکلی شبیه سیب‎زمینی دارد.

 وی بیان کرد: با توجه به آغاز بارندگی‎های بهاره و مساعد شدن شرایط رشد این قارچ جمع‎آوری، خرید و فروش و مصرف این قارچ‎ها در رویشگاه‎های قارچ دنبلان در کشور از رونق خاصی برخوردار شده است.

 این مقام مسوول اظهار کرد: بخشی از خواص دارویی و پزشکی قارچ دنبلان براساس مستندات علمی و تحقیقات آزمایشگاهی و برخی دیگر در میان مردم مناطق مختلف و براساس تجربیات شخصی و در طول سال‎های متمادی به اثبات رسیده است.

 قربانی ادامه داد: در جریان نمونه‎برداری از قارچ‎های دنبلان در سال‎های گذشته با مطرح کردن سوالاتی از مردم مناطق مختلف کشور در مورد خواص این قارچ مردم از آن به عنوان یک غذای نیروبخش و مقوی یاد کرده و تغذیه از آن در فصل بهار را برای جلوگیری از انواع بیماری‎ها در طول سال موثر می‎دانند.

 وی با اشاره به اینکه در میان مردم آذربایجان غربی اعتقاد بر این است که قارچ تاثیر چشم‎گیری در کاهش قندخون در میان مبتلایان به دیابت دارد، اضافه کرد: در شهرهای مرکزی و جنوبی کشور نیز از قارچ به عنوان غذایی مقوی و دارویی در درمان بیماری‎های چشمی یاد می‎شود.

 قربانی متذکر شد: استان فارس نیز مصرف قارچ را در درمان عوارض پیری موثر دانسته و آن را به عنوان عامل جوانی می‎شناسند.

 وی یادآور شد: براساس تحقیقات انجام شده تاکنون تاثیرات آنتی بیوتیکی قارچ در برابر میکروب‎ها و عوامل بیماری‎زا، تاثیر آنتی اکسیدانی در برابر انواع عوامل سرطان‎زا و محافظت از کبد در برابر بیماری‎های کبدی به اثبات رسیده است.

 رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان با بیان اینکه این نوع قارچ در استان‎های فارس، زنجان، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، همدان، کرمانشاه و تهران می‎روید، تصریح کرد: قارچ دنبلان به رنگ‎های سفید، سیاه، قرمز تیره، خاکستری و بنفش دیده می‎شود.

 قربانی با اشاره به اینکه این قارچ در هرمزگان به نام آغر، در تهران دنبلان و در فارس به نام دنبل می‎شناسند، افزود: فصل برداشت قارچ دنبلان از نیمه‎های اسفند تا اواخر فروردین ماه در سال‎های پرباران است.

 وی با بیان اینکه قارچ دنبلان از نظر تغذیه‎ای دارای بیش از 15 نوع پروتئین و ویتامین‎های زیادی است، بیان کرد: استفاده از انواع قارچ‎ها به ویژه دنبل به عنوان یک غذای سالم روبه افزایش است و هرساله متقاضیان بیشتری پیدا می‎کند.

 رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان همچنین تصریح کرد: درقارچ دنبلان هیچ نوع دستکاری ژنتیکی توسط انسان انجام نشده و کود شیمیایی در آن نیز به هیچ‎وجه بکار گرفته نشده است.

 قربانی با اشاره به اینکه دنبل جزء گرانترین و لذیذترین قارچ‎های خوراکی و دارویی جهان است، متذکر شد: افراد آشنا و مطلعی در منطقه زردکوه چهارمحال و بختیاری وجود دارند که روزانه بین 10 تا 15 کیلوگرم دنبلان کوهی جمع‎آوری می‎کنند.

 وی خاطرنشان کرد: قیمت این نوع قارچ در ایران متغیر بوده و در خارج از کشور نیز خریداران بسیار خوبی دارند؛ در کشورهای فرانسه، ایتالیا و انگلیس هر کیلو 100 تا 200 دلار به فروش می‎رسد.

 قربانی بیان کرد: بیشترین مصرف دنبل علاوه بر استفاده خوراکی در تهیه روغن‎‌های معطر و نیز داروسازی است.

قسمتی که در تصویر بالا نشان داده شده احتمالا قسمتی است که مواد غذایی را از خاک جذب میکند

کشت تجاری

تلاش برای اهلی سازی و کاشت دنبلان نتیجه بخش بوده است. مردم در طی قرنها مشاهده کرده بودند که این قارچ فقط در زیر درختان خاصی رشد می‌کند. ٔبر این اساس، در سال ۱۸۰۸، ژوزف تالون (Joseph Talon) فرانسوی میوه‌های ریخته شده در زیر درختان بلوط را جمع کرده و کاشت. نتیجه موفقیت آمیز بود: سالها بعد، در زیر درخت‌های رشد کرده دنبلان مشاهده شد. در سال ۱۸۴۷، آگوست روسو (Auguste Rousseau) فرانسوی، با کاشتن میوه‌های جمع‌آوری شده از زیر درختانی که قبلاً در آنجا دنبلان مشاهده شده بود، یک مزرعه‌ای ۷ هکتاری دنبلان ایجاد کرد. او به همین دلیل در سال ۱۸۵۵ جایزه‌ای از نمایشگاه بین‌المللی دریافت کرد. در اواخر قرن نوزدهم آفت اغلب کرمهای ابریشم را در جنوب فرانسه از بین برد، و در نتیجه باغات توت بلا استفاده شدند. نتیجه آنکه زمین زیادی برای پرورش دنبلان در دسترس قرار گرفت. در سال ۱۸۹۰ حدود ۷۵۰۰۰ هکتار درختان تولید کننده دنبلان در فرانسه کشت شده بود.

در قرن بیستم، همراه با صنعتی شدن فرانسه و تخلیه روستاها، اغلب این مزارع رها شده و جزئی از طبیعت وحشی گردیدند. بعلاوه در نتیجه کشته شدن ۲۰٪ مردان فرانسوی در طی جنگ جهانی دوم مهارت کشت دنبلان گم شد. از آنجا که عمر بار دهی مزارع دنبلان ۳۰ سال است، تولید پرورشی دنبلان در بعد از جنگ شدیداً سقوط کرده و قیمتها به حدی بالا رفتند که در حال حاضر مصرف دنبلان به طبقه بالای جامعه، آنهم در مناسبتهای خاص، محدود شده است.

در سی سال گذشته تلاش‌های جدیدی برای تولید انبوه دنبلان آغاز شده است. حدود ۸۰٪ دنبلان مصرف شده در فرانسه در مزارع پرورشی بعمل میاید. با این‌حال، هنوز میزان تولید به سطح سال ۱۹۰۰ نرسیده است. مزارع دنبلان در کشورهای انگلیس، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، سوئد،نیوزیلند، استرالیا وشیلی فعال هستند.